به گزارش کتابان، گام اول «آرشیو ملی قرآن‌کریم» با ارائه‌ی ۵۰۰ نسخه نفیس از قرآن‌نگاران ایرانی که در کتابخانه‌ها و موزه‌های ایران و جهان نگهداری می‌شود، با حضور پژوهش‌گران، قرآن‌نگاران و خوشنویسان دیروز ۹ اردی‌بهشت در سازمان اسناد و کتابخانه ملی ایران مرکز فارس گشایش یافت. فرازهایی از سخنان ایرادشده در این مراسم را به نقل از فارس می‌خوانید:
سه هزار و بیست‌و‌سه قرآن خطی در کتابخانه‌ها و موزه‌های ایران نگهداری می‌شوند
کوروش کمالی سروستانی، مدیر مرکز اسناد و کتابخانه ملی فارس: اگرچه سابقه‌ی کتابت وحی به دوران اولیه‌ی ظهور اسلام در مکه باز می‌گردد، اما کتابت قرآن در زمان نزول وحی با آن‌چه بعدها رواج پیدا کرد، کمی تفاوت دارد. کتابت در دوران نزول وحی به جهت حفظ وحی صورت می‌گرفت، اما در دوران بعد که قرآن جمع‌آوری شد و رواج گسترده‌ای یافت، به دلیل رواج و نشر بیش‌تر قرآن‌کریم و نیز به جهت زیبایی و هنرورزی و ادای دین به کلام آسمانی قرآن‌نگاری در جهان اسلام و در هنرهای اسلامی، جایگاه ویژه‌ای یافت. از آن زمان که ابن‌مُقله بیضاوی، هنرمند خطاط فارسی، رسم‌الخط بدیع و شیوه‌ی جدید خط عربی را در قالب‌های ماندگار «محقق، ریحان، ثلث ریحان، ترقیع رقاع و نسخ» که مدار آنان بر دایره و سطح بود، سامان داد و تا امروز، آثار قرآن‌نگاران ایرانی، زینت‌بخش گنجینه‌ها و کتابخانه‌ها و مساجد و خانه‌هاست.
در هزار سال قرآن‌نگاری ایرانیان، هیچ زمان تلاش عاشقانه و عابدانه‌ی هنرمندان، نگارگران و خوشنویسان قرآن، آرام نگشته است. اگرچه آرایه‌ها، هم قدر کلمات خداوند نیستند، اما نشان‌دهنده‌ی کوششی زمینی از سر عشق برای ارج‌گذاری به سخنان آسمانی‌اند. در این بخش از هنر اسلامی نیز چون دیگر نهادهای تمدن اسلامی، نقش ایرانیان تأثیرگذار و ماندگار است.
تاریخ جمع و نگارش قرآن‌کریم نشان‌دهنده‌ی آن است که قرآن‌نگاری را می‌توان با کمی تسامح به دوران پیش و پس از ابن مُقله تقسیم کرد؛ چرا که در قرن چهارم هجری «ابن مقله» با نبوغ و هنر خود طرحی نو در می‌اندازد. او از تلفیق زیباشناسانه خطوط بومی سرزمین عربستان و عراق که در تحقیقات بعدی به نام‌های کوفی، مکی، مدنی، حجازی و عباسی خوانده شده‌اند، خطی می‌آفریند که به مناسبت سهولت در تحریر و قرائت و زیبایی بعدی، ناسخ خطوط دیگر می‌شود و از همین‌رو «نسخ» نام می‌گیرد و از آن زمان در جهان اسلام رواج می‌یابد.
در سده‌ی چهارم هجری، شکل ظاهری قرآن‌های دست‌نویس به نحو شگرفی دچار تغییر و تحول شد. در اکثر مناطق، کاغذ جای پوست را گرفت و صفحه‌آرایی افقی به صورت عمودی درآمد. با پیشنهاد «رسم‌الخط نوین»، ابن مقله دوران تازه‌ای در قرآن‌نگاری جهان اسلام پی ریخت، دورانی که با خلق آثار ارزشمند ابن بواب، یاقوت مستعصی، بایسنغر، ابراهیم سلطان، روزبهان شیرازی، علاءالدین تبریزی، میرزا احمد نی‌ریزی، محمدشفیع ارسنجانی، اشرف‌الملک اصفهانی و بسیاری دیگر از قرآن‌نگاران ایرانی تا امروز تداوم یافته است.
گستردگی و زیبایی آثار قرآن‌نگاران ایرانی از یک‌سو و پراکندگی آنان در کتابخانه‌ها و موزه‌های ایران و جهان از سوی دیگر، ما را بر آن داشت که «طرح آرشیو ملی قرآن‌کریم» به صورت دیجیتال را ارائه، و به تدوین و جمع‌آوری علمی این آثار برای دسترسی بهتر محققان و هنرمندان بپردازیم.
سه هزار و بیست و سه قرآن خطی در فهرست نسخ خطی ایران (فنخا) ثبت شده است که در کتابخانه‌ها و موزه‌های ایران نگهداری می‌شوند و در یک برآورد اجمالی تعداد نسخ خطی نفیس قرآن‌کریم در کتابخانه‌ها و موزه‌های جهان که از آثار قرآن‌نگاران ایرانی است، سیصد نسخه است.
نسخه‌های جمع‌آوری و فهرست شده در گام اول این آرشیو که امروز در ماه رحمت و مبارک رمضان افتتاح می‌شود، از کتابخانه‌ها و موزه‌های: چستربیتی، کنگره، مونیخ، کلمبیا، ملبورن، نورعثمانیه، موزه والترز امریکا، کتابخانه‌ی ملی فرانسه، موزه‌ی متروپولتین، توبینگن آلمان، کتابخانه‌ی پاریس، کتابخانه‌ی ملی سوئد، کتابخانه‌ی ایالتی باوریان و نیز سازمان اسناد و کتابخانه ملی ایران و فارس، کتابخانه مجلس، کتابخانه مرکزی دانشگاه تهران، خانقا احمدی و برخی دیگر از موزه و کتابخانه‌های ایران است.
برخی از زیباترین نسخه‌های خطی قرآن‌کریم و کمتر دیده شده در این آرشیو عبارت‌اند از نسخه‌های کاتبان بزرگی چون یاقوت مستعصمی، علیرضا عباسی، روزبهان شیرازی، میرزا احمد نی‌ریزی، وقار شیرازی، شاه‌بن قطب، علاءالدین تبریزی و محمدحسن اصفهانی.
امید است با تأمین اعتبار مناسب و هم‌کاری نهادهای فرهنگی، در یک دوره‌ی پنج‌ساله، کلیه‌ی نسخ خطی قرآن‌نگاران ایرانی به صورت دیجیتال و با فهرست‌نویسی علمی به‌صورت برخط در اختیار هنرمندان، خوشنویسان و محققان قرار گیرد.
این آثار نشانگر هویت، اقتدار و شکوه فرهنگ، هنر و تمدن ایران‌زمین است
یدالله کابلی، عضو شورای عالی انجمن خوشنویسان ایران: هنر خوشنویسی هنری اصیل و با قدمت است که نقش مهمی در ثبت و ضبط مطالب مهم اجتماعی، هنری و عقیدتی داشته است. بی‌تردید این هنر تحت تاثیر کلام وحی، هنری قدسی شمرده می‌شود و گنجینه‌ی عمیقی مانند آرشیو ملی قرآن در حقیقت نشان از هنرمندانی دارد که با عشق، رنج و ریاضت سال‌های بی‌شماری از عمر خود را به ثبت و ضبط کلام وحی صرف کرده‌اند و این آثار در حقیقت به عنوان هنر ملی و هنر ریشه‌ای نشانگر هویت، اقتدار و شکوه فرهنگ، هنر و تمدن ایران‌زمین است.
شیراز نماد سرزمین فرهنگی است
محمد حیدری، خوشنویس شیرازی: شیراز نماد سرزمین فرهنگی است. در طول تاریخ هنرمندان ایرانی چه هنرمندان خوشنویس، چه هنرمندان مصحف و چه هنرمندان جلدساز بیش‌ترین همت و هنرشان را در کتابت و تذهیب قرآن مجید صرف کردند و نمونه‌های ارزشمند بی‌شماری را در این زمینه در سراسر کشور و سراسر دنیا داریم.
جمع‌آوری نمونه‌های متعدد از قرآن‌های خطی و نگهداری آن‌ها به صورت فایل‌هایی که برای عموم مردم قابل استفاده باشد کار ارزشمندی است که در آرشیو ملی قرآن انجام گرفته‌است و آرزو می‌کنم دستیابی به نسخه‌هایی که هنوز جمع‌آوری نشده تسهیل شود تا این موزه یک موزه تمام و کمال شود و بتواند در زمینه‌ی خوشنویسی و هنرهای وابسته تبدیل به مرجعی برای علاقه‌مندان هنر شود.
دیدگاه شما