به گزارش کتابان، «دکتر مصدق در دوران سلطنت قاجار» حاصل پژوهش دکتر ناصر تکمیل‌همایون، توسط انتشارات نگارستان اندیشه منتشر شد. این کتاب تاریخ زندگی دکتر مصدق را از آغاز تولد او تا پایان دوره‌ی سلطنت قاجاریه در بر می‌گیرد. گفتنی است کتاب بر پایه‌ی بخشی از مطالبی استوار شده که طی سال‌های گذشته به قلم دکتر ناصر تکمیل‌همایون در مجله‌ی فرهنگی «بخارا» منتشر شده است. این مطالب با بازخوانی، تنظیم و افزودن یادداشت‌های بیش‌تر در قالب این کتاب منتشر شده است.

کتاب حاضر شامل ۲۰ فصل است که بر پایه‌ی مسیر زندگی دکتر مصدق و تاریخ ایران تنظیم شده است. کلیه‌ی مطالب بر پایه‌ی اسناد و مآخذ و نگارش محققان پیشین و پس از بررسی‌های تاریخ‌نگارانه تنظیم شده و نگارنده کوشیده حتی‌الامکان از هدف اصلی کتاب فاصله نگیرد و سبک نگارش نیز برای نسل کنونی ایجاد زحمت نکند.

 ملک‌تاج خانم (نجم‌السلطنه) مادر دکتر مصدق

تکمیل‌همایون در صفحات ۴۰ تا ۴۳ کتاب پیش رو درباره‌ی نجم‌السلطنه، مادر دکتر مصدق، چنین نوشته است:

وی دختر فیروز میرزا، پسر شانزدهم عباس‌میرزا نایب‌السلطنه (ولیعهد فتحعلی‌شاه قاجار بود)، خواهرش سروراسلطنه حضرت علیا (تاج‌الملوک) همسر مظفرالدین‌شاه بود که دارای سه فرزند به نام‌های فخرالدوله ـ مادر دکتر علی امینی – شکوه‌السلطنه و ناصرالدین‌میرزا گردید.

خانم نجم‌السلطنه به حباله‌ی نکاح مرتضی قلیخان وکیل‌الملک (پسر محمداسماعیل‌خان وکیل‌الملک نوری، جد خاندان اسفندیاری کرمان) درآمده بود و از قرار خانم نجم‌السلطنه با کالسکه به کرمان برده شد و این اول بار بوده که مردم کرمان کالسکه می‌دیدند. وکیل‌الملک ثانی حاکم کرمان بود.

مرتضی‌قلی‌خان در سال ۱۲۹۶ قمری درگذشت. از این ازدواج دو دختر به نام‌های عشرت‌الدوله و شوکت‌الدوله از او باقی ماندند که همسران میرزا علی موثق‌السلطنه و حاج عباسقلی بیات سهام‌الملک شدند.

دو سال پس از مرگ مرتضی قلی‌خان در سال ۱۲۹۸ قمری خانم نجم‌السلطنه با میرزا هدایت وزیردفتر ازدواج کرد و از این ازدواج است که یک دختر به نام آمنه (دفترالملوک) و یک پسر به نام محمد (مصدق‌السلطنه) متولد شدند. دفترالملوک به عقد ازدواج نصرت‌الدوله فیروز (همسر اول) و ابونصر میرزا عضدالسلطان (همسر دوم) درآمد. مصدق‌السلطنه در تهران محله‌ی مشهور وزیردفتر شرق کوچه‌ی نصرت‌الدوله و غرب محله‌ی چاله‌حصار در خانه‌ی اعیانی پدرش چشم به جهان گشود و به اصطلاح از بچه‌های اشراف‌زاده‌ی سنگلج به شمار می‌رفت.

میرزا هدایت بدان‌سان که اشاره شد در سال ۱۳۱۰ قمری (سال وبا در تهران) در سن ۷۷ سالگی درگذشت و همسرش خانم نجم‌السلطنه با دو کودک خردسال باقی ماندند و با در نظر گرفتن دو دختر از همسر نخستین خود، سختی زندگی جدید وی کاملا چشم‌گیری می‌یابد.

نجم‌السلطنه که بر پایه‌ی نظام ارزشی اشراف آن روزگار نمی‌توانست بیوه باقی بماند، موافقت کرد که در سال ۱۳۱۲ قمری با میرزا فضل‌الله‌خان وکیل‌المل تبریزی طباطبایی (وزیر خلوت) پدر ابوالفتح‌خان والاتبار (حشمت‌الدوله) ازدواج کند. وکیل‌الملک تبریزی از همسر پیشین خود یازده فرزند داشت و علی‌الرسم فرزندان با نجم‌السلطنه رابطه‌ی خوبی نداشتند. از این ازدواج نجم‌السلطنه در سال ۱۳۱۲ قمری صاحب فرزندی شد به نام ابوالحسن دیبا (ثقه‌الدوله) که دکتر مصدق در برادری با او همواره صمیمی و پای‌دار بوده است.

خانم نجم‌السلطنه زن باوقار و با اندیشه و پرتوان بود. فرزندان خود را به بهترین صورت ممکن تربیت می‌کرد و مشکلات زندگی را با دقت و ممارست کامل حل و فصل می‌نمود. وی متدین و خیرخواه و بلندنظر بود. نامه‌های وی خطاب به برادرش عبدالحسین میرزا فرمانفرما نشان‌دهنده‌ی عزم راسخ و راه‌گشای او است.

بنای بیمارستان نجمیه و کارهای خیریه‌ی دیگر او نشان‌دهنده‌ی نیکوکاری و پاک‌دلی نجم‌السلطنه است که در بسیاری از خطابه‌ها دکتر مصدق از بزرگواری و کیاست او به گونه‌ی مادری مهربان و راهنما یا کرده است.

شناسنامه: ناصر تکمیل‌همایون، «دکتر مصدق در دوران سلطنت قاجار»، تهران: نگارستان اندیشه، چاپ نخست، ۱۴۰۰، بها: ۱۷۵ هزار تومان.